TOPLUM SAĞLIĞI MERKEZİ VE BAĞLI BİRİMLER YÖNETMELİĞİ HAKKINDA GÖRÜŞ

Bu rapor 5 Şubat 2015 tarihli Resmi Gazetede yayınlanan Toplum Sağlığı Merkezi ve Bağlı Birimler Yönetmeliği hakkında HASUDER-SPİ (Sağlık Politikaları ve İstihdam) Çalışma Grubunun görüşü olarak hazırlanmıştır. Toplum Sağlığı Merkezleri (TSM) ve dolayısıyla yönetmelikteki eksiklere ait sorunları salt TSM’lere ve yönetmeliğe özgü bir sorun olarak değerlendirmekten öte, Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın bir sonucu olarak ve bir sistem sorunu olarak değerlendirmek gerekmektedir. Bu raporun esas konusunun TSM’ler olmasına karşın, bütüncül olması gereken hizmet sunumunun ayrıştırılmış bir parçası olan Aile Sağlığı Merkezleri (ASM) ve aile hekimliği sisteminin de tartışmanın ve düşünce sistematiğinin dışında bırakılmaması gerekir. Aile hekimliği sisteminde iki kişiye düşürülen ekip nedeniyle ekip çalışmasından uzaklaşıldığı, rekabet nedeniyle dayanışmanın azaldığı, kapanan sağlık ocakları ve sağlık evleri nedeniyle köylerdeki sağlık hizmetlerinin zayıfladığı, çevre sorunlarıyla mücadele ve filyasyon çalışmaları başta olmak üzere toplumsal bakış açısından uzaklaşıldığı ve aile hekimliği sisteminin tüm sorunlarının ve eksikliklerinin TSM’lere yüklenmeye çalışıldığı acı bir gerçektir.

 

Öte yandan TSM’ler halk sağlığı uzmanlarının aldığı eğitime, bilgi ve becerisine uygun, halk sağlığı uzmanlarının yönetebileceği kurumlar olarak geliştirilebilir. Bu nedenle HASUDER Sağlık Bakanlığında çalışan halk sağlığı uzmanlarının başta Türkiye Halk Sağlığı Kurumu Merkez ve Halk Sağlığı Müdürlüğü taşra kadroları olmak üzere tüm birimlerinde yönetici kademelerinde istihdam edilmelerini önermektedir. Bu istek “tercihen” gibi sözcük oyunlarıyla görmezden gelinebilecek ve bir süre daha ertelenebilecek bir durum değildir. Bir uzmanlık dalının mesleki eğitim programlarının ve elli yılı aşkın bir tarihsel birikimin doğal bir sonucudur.

TSM Görev Tanımı ve Sunduğu Hizmetler:          

Yönetmelikte Madde 4/n’de geçen TSM görev tanımı iyi yapılmamıştır. TSM’ler aile hekimliği uygulamasındaki sorumlusu belli olmayan veya aile hekimlerinin iş yükü nedeniyle yapamadığı işleri yapan bir örgütlenme birimi değildir. TSM’nin yönetim birimi mi, yoksa hizmet birimi mi olduğu konusundaki belirsizliğin giderilmesi gerekmektedir.

TSM’ler halk sağlığı uzmanlarının sorumluluğunda olan bir yönetim birimi olmalıdır. Buna ek olarak toplumsal düzeydeki sağlığı geliştirme programlarından (halk eğitimleri, ulusal tütün kontrol programı, çevre sağlığı vb) aile hekimiyle koordinasyon içinde sorumlu olmalıdır. TSM’ler ayrıca bağlı birimlerin de (VSD, AÇS-AP, KETEM, İSG vb) bir yönetim birimi olmalıdır. TSM’nin fiilen bir hizmet sunumuna girmesi (tüberkülozlu hasta izlemek, göçmenleri muayene etmek, evde muayene yapmak, smear almak vb) hem halk sağlığı uzmanlarının aldığı eğitime hem de TSM’lerin donanımına uygun değildir. TSM’ler bu hizmetlerin sunumunu ilgili birimler ve aile hekimleri aracılığıyla organize etmeli, sunulmasını sağlamalıdırlar.

Bu çerçevede TSM’ler kendi bölgelerinde aşağıdaki işlerden sorumludur:

  1. Aile hekimliği ve TSM’ye bağlı birimlerin hizmetlerinin denetimlerini ve hizmet içi eğitimlerini yapar.
  2. Aile hekimleri ve TSM’ye bağlı birimler üzerinden periyodik olarak bildirilen ve bölgede kendi ürettiği verilerin sürveyansını yapar.
  3. Kendi bölgesinde yürütülecek ulusal düzeydeki sağlığı geliştirme programlarını yürütür.
  4. Aile hekimleriyle ve bağlı birimlerle işbirliği içinde, bulaşıcı hastalıkların kontrolü (sürveyans, salgın yönetimi ve filyasyon) hizmetlerini yürütür/yürütülmesini sağlar.
  5. Olağandışı durumlarda (göç, mevsimsel işçiler, deprem, sel vb) sağlık hizmetlerinin sunulmasını organize eder.
  6. Çevre sağlığı, iş sağlığı gibi hizmetlerin toplumsal düzeyde organize edilmesini sağlar.
  7. Ölüm raporu vermek:
  8. Evde sağlık hizmeti vermek:
  9. Okul çağı çocukların aşısını yapmak:
  10. Kanser erken teşhis ve tarama hizmetleri:
  11. Mevsimlik nüfus hareketleri (tarım işçileri, göçmenler vb):
  12. Acil sağlık hizmetleri:
  13. Adli tıbbi hizmetler:
    1. Laboratuvar ve görüntüleme hizmetleri:

TSM Yönetmeliğinde geçen ve yönetmelikten çıkartılması önerilen TSM hizmetleri:

Ölüm raporu vermek TSM’nin değil öncelikle aile hekiminin veya varsa belediye hekiminin yapması gereken bir iştir. Sağlığında bir kişiyi kim izliyorsa ölümünde de onun rapor vermesi en mantıklı olanıdır. TSM bu işi denetler ve yönetir. Yönetmelikte (madde 21/b ile atıf yapılan 2010 tarihli defin yönetmeliği) TSM hekimine de verilen bu görev iptal edilmelidir.

Evde sağlık hizmeti vermek TSM’nin değil aile hekiminin yapması gereken bir iştir. Kişi kime kayıtlıysa o aile hekiminin evde sağlık hizmeti vermesi en mantıklı olanıdır. TSM ise bu işi denetler, yönetir. Yönetmelikte (madde 32/b) TSM’ye verilen bu görev iptal edilmelidir.

Aşı yapmak TSM’nin değil aile hekiminin yapması gereken bir iştir. TSM bu işi denetler, yönetir. Yönetmelikte TSM’ye verilen bu görev (madde 30/ç) iptal edilmelidir. TSM aşı yapmaz, yaptırılmasını sağlar. TSM sadece salgın gibi olağanüstü durumlarda ve benzeri durumlardaki aşı kampanyalarında bu işi üstlenebilir.

Kanser erken teşhis hizmetleri TSM’nin değil aile hekiminin yapması gereken bir iştir. TSM bu işi hem aile hekimleri üzerinden hem KETEM’ler üzerinden denetlemelidir. Yönetmelikte (madde 35) kanser erken teşhis ve tarama hizmetleri başlığı altında TSM’ye verilen “kanser kontrolü kapsamında kurumun planladığı programları ASM ile birlikte yürütür ve/veya yürütülmesini sağlar” görevi iptal edilmelidir. KETEM’lerin kaç nüfusa düşecek şekilde açılması gerektiği ve yapması gereken işler ise ayrı bir yönerge ile belirlenmeli veya bu yönetmeliğe eklenmelidir.

Mevsimlik tarım işçileri, göçmenler veya turistlerle ilgili konularda da (madde 30/2) TSM bu hizmetleri organize etmeli ve yönetmelidir. Hizmeti doğrudan kendisi sunmamalıdır.

Acil sağlık hizmetleri sunmak (madde 22/a) TSM’nin donanımına ve çalışanlarının eğitimine uygun değildir.

Adli hizmetleri sunmak (madde 21/a) TSM’nin donanımına ve çalışanlarının eğitimine uygun değildir.

Laboratuvar ve görüntüleme hizmetleri sunmak (madde 24) TSM’nin donanımına ve çalışanlarının eğitimine uygun değildir. TSM bu hizmetleri organize etmeli ve yönetmelidir. Hizmeti doğrudan kendisi sunmamalıdır.

TSM Personelinin Niteliği/Kadrolar:

TSM Başkanı (madde 6/2) mutlaka halk sağlığı uzmanı olmalıdır. Eğer bu görevi üstlenecek yeterli sayıda uzman yoksa halk sağlığı doktora veya yüksek lisans eğitimi almış hekimlerden başlayarak atama gerçekleştirilmelidir. Yönetmelikte Madde 6’da geçen “tercihen” sözcüğü kaldırılmalıdır. TSM Başkanının görevlerinin tanımlandığı maddeye (madde 45) “TSM Başkanı halk sağlığı uzmanları arasından atanır ve TSM’de çalışan halk sağlığı uzmanlarına halk sağlığı uzmanının görev tanımına uymayan görevler verilemez” hükmü eklenmelidir. Bu maddelerde TSM Başkanı yerine TSM Başhekimi veya TSM Sorumlu Hekimi tanımı kullanılması daha iyi olur.

TSM Bağlı Birimleri:

Madde 38’de belirtilen TSM’lere bağlı birimlerin görev tanımları ve hangi kriterlere göre açılacağı (nüfus vb), bina ve kadro durumları yeterince tanımlanmamıştır. Ayrıca Ağız Diş Sağlığı hizmetleri de ayrı bir birim (Ağız Diş Sağlığı Birimi) olarak bu yönetmelikte tanımlanmalıdır.

TSM Nüfusu:

TSM’lerin coğrafi bölgeye dayalı tanımlanmış bir nüfusu olmalı ve her ilçede en az 1 TSM yapılandırılmalıdır. Fakat nüfusu 100 bini aşan yerlerde 100 binin katları için ek bir TSM  kurulmalıdır. Madde 5, bu bağlamda yeniden ele alınmalı ve bir çok büyük ilçede TSM sayısı artırılmalıdır. TSM kadro ve bina durumları da daha ayrıntılı yapılandırılmalıdır.

TSM ve ASM Eşgüdüm ve Denetimi:

ASM’lerin TSM’ler tarafından denetlenmesi sonrasında ortaya çıkan eksikliklerin karşılığında ne yapılacağı belirlenmiş olmalıdır (madde 13). TSM tarafından düzenli toplantılarla ASM’lere geri bildirimler yapılmalıdır. ASM ile TSM’nin performans değerlendirmesinin bütünleşmesi ve bu yolla bir ekip algılamasının oluşturulması gerekmektedir. TSM çalışanlarının denetim açısından yetki sorunu bulunmaktadır. Bu durum madde 13’de açık bir şekilde düzeltilmelidir.

Madde 13/ç’de geçen aile hekimlerinin izlem ve değerlendirmesinde “mevzuatın izin verdiği sınırlar çerçevesinde” aile hekimlerinin kayıtlarına erişmek cümlesindeki “mevzuatın izin verdiği sınırlar çerçevesinde” bölümü kaldırılmalıdır. TSM’ler aile hekimlerinin her türlü kaydını inceleme ve değerlendirme yetkisine sahip olmalıdır. ASM ve diğer birimlerle işbirliği konusundaki yönergeler de mutlaka en kısa zamanda hazırlanmalıdır.

TSM ve ASM Bölgeleri:

TSM ve ASM nüfusları birbirini kapsamamaktadır. Sağlık düzeyi göstergeleri hesaplanırken çoğunlukla payda sorunu yaşanmaktadır. Bir çok gösterge ASM ve TSM’ler tarafından tam olarak hesaplanamamaktadır. Örneğin nüfus tespiti yeterli değildir. Bulaşıcı hastalıkların, salgınların erken tespiti zorlaşmıştır. Sağlık hizmetlerinin planlanması ve yürütülmesinde bölgesel değil, il düzeyinde verilerin toparlanması, her aile hekiminin bölge dışından da kendisine bağlı bireylerin kayıtlı olmasına bağlı olarak sıkıntılar yaşanmaktadır. Bölgeye ait gerçekçi bir planlama gerçekleştirme olasılığı çok düşüktür. Bu nedenle aile hekimleri TSM bölgesi dışından bireylerle sözleşme yapmamalıdır. TSM bölgesinin nüfusunun bağlı ASM’ler açısından bütünlük oluşturması çok önemlidir.

TSM’ler ve Halk Sağlığı Anabilim Dallarıyla İşbirliği:

TSM’ler Halk Sağlığı anabilim dallarının eğitim ve araştırma bölgeleri olmalıdır. Bu bölgelerde mezuniyet öncesi ve sonrası alanlarda tüm eğitim ve araştırmalar etik kurul onayları alınmak koşuluyla, Sağlık Bakanlığınca verilecek ek başka izinlere gereksinim duyulmadan yürütülmelidir. Madde 12/b’de atıf yapılan protokollerin bu çerçevede oluşturulması yönetmelikte mutlaka belirtilmelidir.